Kan gazı testi, kanda bulunan oksijen ve karbondioksit gazlarının kısmi basınçlarının, kan pH'ının, bikarbonat değerinin ve oksijen satürasyonunun ölçülmesi ile hipoksemi, asidoz veya alkalozun olup olmadığının anlaşılmasında kullanılan bir testtir. Bu test, vücudun oksijeni ne kadar iyi kullanıp karbondioksitten ne kadar kurtulduğunu ölçer. Ayrıca, akciğerlerin ne kadar iyi çalıştığını kontrol etmek, oksijen terapisi veya diğer nefes tedavilerinin etkinliğini değerlendirmek ve kandaki asit-baz dengesinin doğru olup olmadığını kontrol etmek için kullanılır.

Kan gazları, solunumun yeterli olup olmadığını gösterdiği gibi, asit-baz dengesi bozukluklarının tanı, takip ve tedavisinde de önemli rol oynar. Bir kan gazı analizinde; PaO2, PaCO2, pH ve HCO3- ölçülür. PaO2 değerleri mm Hg, torr veya kilo paskal (KPa) olarak; HCO3- değerleri ise mmol/L olarak ifade edilir. Genel anestezi öncesi anestezistlerin rutin olarak değerlendirdiği, dolayısıyla cerrahi servislerde sıklıkla yapılan bir tetkiktir. Ayrıca, solunum sıkıntısı olan hastalarda akciğer işlevini, zehirli gaz ile boğulmalarda akciğer hasarının derecesini gösterir. Kan gazı tetkiki için kan, henüz doku ile alışverişi olmamış, doğrudan kalpten pompalanan kan olmalıdır; bu nedenle, kan atar damarlardan alınır.

Doktorlar kan gazı testlerini şu durumlarda sipariş ederler:

Genellikle, hastaların kan gazı testi için özel bir hazırlık yapmaları gerekmez. Ancak, oksijen konsantrasyonu test öncesi 20 dakika boyunca değiştirilmemelidir. Bu, oksijen tedavisi alan hastalarda uygulanır.

Yanılgı, kan gazı testi sırasında hastaların genellikle çekilen kan damarında daha fazla rahatsızlık hissi yaşamalarıdır.

Arteriyel kanda normal pH değeri, 7.36-7.44'tür. Venöz kanda ise pH 0.01-0.02 birim daha düşüktür. pH'ın 7.36'dan düşük olması asidozu, 7.44'ten yüksek olması alkalozu gösterir. pH, kompanzasyon mekanizmaları veya kombine bozukluklar sonucu normal değerlerde bulunabileceğinden tek başına asit-baz bozukluğu olup olmadığını gösteremez.

Hipokseminin tanımlanması genel olarak PaO2 ile yapılır. Hipoksemi, deniz seviyesinde %20.9 konsantrasyonda O2 (oda havası) solurken, PaO2'nin 80 mmHg altında olmasıdır. Oksijen konsantrasyonunun (FiO2) 0.1 birim artması (örneğin; %20'den %30'a) alveolar oksijen basıncını 50 mmHg artırır. Bu nedenle, FiO2 500 ile çarpıldığında bulunan değer, normal bir kişide olması gereken minimal arteriyel oksijen basıncını gösterir. Oksijen solutulan hastada bu değer beklenenden küçükse, hastanın oda havası solurken hipoksemi olacağı düşünülmelidir. PaO2, daima FiO2 ile değerlendirilmelidir. Normal değeri hastanın yaş ve pozisyonuna göre de değişim gösterir.

Venöz kanda oksijenin parsiyel basıncı (PvO2) ise yaklaşık 40 mmHg'dir.

Alveolar ventilasyonun göstergesidir. Normal değeri 40 (37-43) mmHg olup yaş ve pozisyondan etkilenmez. Venöz kanda parsiyel karbondioksit basıncı ise (PvCO2) 45 mmHg'dir.

Kan örneğinde ölçülen bikarbonat değeridir. Doğrudan ölçümü zordur. Total CO2'den veya Henderson-Hasselbalch eşitliğine göre pH ve PaCO2 değerlerinden hesaplanarak bulunur. Normal değeri 25 (20-24) mmol/L'dir.

37°C'de ve %100 O2 satürasyonunda, PaCO2 40 mmHg'ya kalibre edilerek ölçülen plazma bikarbonat konsantrasyonudur. Normal değeri 24 (20-28) mmol/L'dir. Hesapla veya nomogramların yardımıyla bulunur. Solunumsal kompanzasyon ekarte edildiğinden metabolik komponenti gösterir. Metabolik bozuklukların değerlendirilmesinde, aktüel ve standart bikarbonat değerleri ve bunlar arasındaki ilişki incelenir. Ancak metabolik bozuklukların saptanması ve kantitatif tedavisi baz fazlalığı (BE) parametresi ile daha kolaydır.

Aktüel bikarbonat ve plazmada fiziksel olarak çözünmüş CO2 toplamıdır. Normal değeri 24-29 mmol/L'dir. Van-Slyke metodu ile laboratuvarda ölçülebilir. Kan gazı cihazları ise pH ve PaCO2'den hesaplanmış değeri verir.

Kandaki bütün zayıf tampon anyonlarının (bikarbonat, hemoglobin ve plazma proteinlerinin negatif yüklü grupları) toplamıdır. Normal değeri 48 mmol/L'dir.

Baz fazlalığı, tam oksijenize kanın, 37°C'de ve 40 mmHg'lık parsiyel CO2 basıncında, pH'sını 7.40'a getirmek için ilave edilen asit veya baz miktarıdır. Normal değeri -3 ve +3 mmol/L arasındadır. BE, metabolik olayların göstergesidir. Negatif baz fazlalığı metabolik asidozu, pozitif baz fazlalığı metabolik alkalozu gösterir. BE, hesaplanarak veya Siggard-Andersen nomogramından bulunabilir. Ekstraselüler sıvı Hb konsantrasyonu yaklaşık %3 g kabul edilirse, ekstraselüler sıvı BE'sini hesaplamak için bu nomogramlarda 3 g Hb çizgisi dikkate alınır.

Hesaplamada BE'in normal bikarbonat değeri ile pH normale (7.4) getirilip (CO2 basıncı değiştirilerek) ölçülen bikarbonat değeri arasındaki farka eşit olduğu kabul edilir. Kanda, PaCO2'nin değiştirilmesiyle sağlanan 1 birimlik pH artışının, -10 mmol/L bikarbonat değişimine yol açtığı gözlemlenmiştir. Örneğin:

pH 7.33, HCO3 16.2 mmol/L ise:

ΔpH = 7.33 → 7.4 = 0.07 birim

ΔHCO3 = 0.07 x (-10) = -0.7 mmol/L

BE = (16.2 - 0.7) - 24 = -8.5 mmol/L

Kan gazı testi genellikle iki üç dakika sürer. Bu testi yaptırırken AIDS, hepatit veya diğer kan yoluyla bulaşan hastalıklara yakalanma riski yoktur.